Άρθρο του Άρη Παπαμιχαήλ
Από το 2010 έως σήμερα και ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο χάθηκαν πολλές χιλιάδες ζωές και κινδυνεύουν να χαθούν πολλές περισσότερες στα χρόνια που ακολουθούν. Από ένδεια, από κακουχίες, από υποβαθμισμένες υγειονομικές συνθήκες, από αυτοχειρίες, ψυχικές ασθένειες, από την αυξημένη εγκληματικότητα και άλλες, πολλές ακόμα αιτίες που μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να εμφανιστούν στη ζωή μας! Εκτός από την οδύνη και τον φόβο μπροστά στον θάνατο, πολλοί άνθρωποι βιώνουν μια πρωτόγνωρη ανασφάλεια, την ανασφάλεια που γεννάει ένας «αόρατος» εχθρός, το άγνωστο «αύριο» και η πιθανότητα ο κόσμος τους να μην είναι ποτέ ξανά ο ίδιος που θυμούνται.
Προκειμένου λοιπόν να μην έρχονται αντιμέτωποι καθημερινά με το αναπάντητο ερώτημα για το τι πρόκειται να συμβεί αύριο, οι άνθρωποι δημιουργούν στο μυαλό τους αξιωματικές βεβαιότητες, τις οποίες έχουν ανάγκη να πιστέψουν, γιατί τους δίνουν ένα αίσθημα σιγουριάς που το χρειάζονται. Είναι αυτό που λέει ο λαός, «ο πνιγμένος, απ΄ τα μαλλιά του πιάνεται». Πέφτουν το βράδυ για ύπνο και θεωρούν βέβαιο ότι σε λίγες ώρες ο ήλιος θα ανατείλει ξανά, θα πάνε στη δουλειά τους, το μεσημέρι θα γυρίσουν πίσω στο σπίτι τους, θα συναντήσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, θα δουν τηλεόραση, θα πέσουν για ύπνο και ότι άλλο έχει βάλει καθένας στην καθημερινή ρουτίνα του.
Σημειώνουν τα ραντεβού τους, προγραμματίζουν τα ψώνια τους, κάνουν μακροπρόθεσμα πλάνα, προγραμματίζουν τα ταξίδια και τις διακοπές τους, αν και τελευταία και αυτό αποτελεί ένα «άγνωστο» για το πώς και πότε, απ΄ ότι φαίνεται! Έχουν την πεποίθηση και τη βεβαιότητα ότι η καθημερινότητα στην ζωή τους θα συνεχιστεί και στο μέλλον τουλάχιστον όπως την ήξεραν στο παρελθόν, ή, ακόμα καλύτερα, την ελπίδα ότι στο κοντινό ή μακρινό μέλλον θα πραγματοποιήσουν τους στόχους τους και η ζωή τους θα αναβαθμιστεί οικονομικά και ποιοτικά.
Και κάποια στιγμή έρχεται το αναπάντεχο. Ένας ξαφνικός θάνατος, μια οικονομική κρίση, μια φυσική καταστροφή, μια ασθένεια, ένας πόλεμος ή ένας χωρισμός και το σύμπαν των βεβαιοτήτων καταρρέει. Το αίσθημα σιγουριάς και σταθερότητας που είχαμε μέσα μας κλονίζεται και το βάρος της ύπαρξης σε έναν κόσμο που τελικά δεν είναι φτιαγμένος στα μέτρα τους γεννάει άγχος, θυμό, οδύνη και την αναζήτηση ευθυνών στους «άλλους», από εκεί βγήκε και ο αποδιοπομπαίος τράγος, στα πρόσωπα δηλαδή που θεωρούν ότι ευθύνονται για το τέλος της δικής τους βεβαιότητας. Δεν κατανοούν όμως ότι οι βεβαιότητες που είχαν μέσα στο κεφάλι τους ποτέ δεν αντιστοιχούσαν στα γεγονότα του κόσμου που βρίσκεται έξω από το κεφάλι τους. Οι πιό πολλοί άνθρωποι μπερδεύουν τα πιστεύω, τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις τους για τον κόσμο, με το τι συμβαίνει ή τι μπορεί να συμβεί στην πραγματικότητα αύριο.
Θεωρούν ότι οι ψυχολογικές καταστάσεις τους, που δημιουργούν το αίσθημα σιγουριάς για την αγάπη του συντρόφου τους ή για το γεγονός ότι έχουν σήμερα εισόδημα και ο ήλιος ανατέλλει κάθε πρωί, συνιστούν βεβαιότητες που ισχύουν σήμερα και θα ισχύουν και στο μέλλον.
Η πλάνη αυτή οφείλεται στο ότι θεωρούν πως τα γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, θα συμβούν και στο μέλλον σύμφωνα με μια δεδομένη νομοτελειακά επαναλαμβανόμενη γραμμικότητα (ρουτίνα) και στην εντύπωση που δημιουργούν πιστεύοντας πως η προσωπική διερμηνεία της εμπειρία τους από την ζωή τους στον κόσμο είναι και αυτό που πράγματι συμβαίνει στον κόσμο.
Αυτή η ψευδοπεποίθηση δε, ενισχύεται ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των ανθρώπων που στερούνται γονικής και κοινωνικής αγωγής και μόρφωσης, αναπτύσσοντας ως «άμυνες» στην έλλειψή τους αυτή τον εγωισμό, την ισχυρογνωμοσύνη και χειρότερο όλων τον φανατισμό. Ο Σκωτσέζος ιστορικός και φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουμ υποστήριζε ότι υπάρχει μια εγγενής τάση της ανθρώπινης νόησης να βρίσκει κανονικότητες στη φύση. Κάποιος βλέπει τον ήλιο να ανατέλλει καθημερινά και θεωρεί βέβαιο ότι και αύριο θα γίνει το ίδιο. Βρίσκει κάποια μοτίβα ομοιομορφίας και πιστεύει πως αυτό που παρατηρεί να ισχύει στο παρελθόν, θα ισχύει και στο μέλλον.
Αυτή η συνήθεια του νου, να εξάγει συμπεράσματα για το μέλλον απ’ όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν, η επαγωγική σκέψη όπως ονομάζεται στη Φιλοσοφική γλώσσα, καθοδηγεί τα επόμενα σχέδια των ανθρώπων και τους δίνει τη βεβαιότητα ότι τα πράγματα θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν όπως συνέβησαν μέχρι τώρα.
Σε τι διαφέρει όμως αυτός ο επαγωγικός συλλογισμός από τον τρόπο που σκέφτονται τα κοτόπουλα όταν βλέπουν να πλησιάζει εκείνος που τα ταΐζει, μέχρι τελικά να τους κόψει το λαιμό; Όπως καυστικά αποφαίνεται ο Βρετανός φιλόσοφος και μαθηματικός Μπέρττραντ Ράσελ, «ΣΕ ΤΙΠΟΤΑ»! Τόσο λοιπόν για τα κοτόπουλα όσο και για τους ανθρώπους θα ήταν χρήσιμο να αναθεωρούν συχνότερα την άποψή τους για τις ομοιότητες και τις κανονικότητες των γεγονότων του παρελθόντος και τα συμπεράσματα που βγάζουν για το μέλλον. Το ότι κάτι ίσχυε μέχρι χθες δεν δικαιολογεί τη βεβαιότητα ότι αυτό το κάτι θα ισχύει και αύριο.
Οι σημερινές εξελίξεις υπενθυμίζουν στους ανθρώπους ότι στην καθημερινή τους ζωή οφείλουν να βρίσκονται σε ετοιμότητα και να μην εκλαμβάνουν τίποτα απολύτως βέβαιο για το αύριο. Οι καθημερινές «βεβαιότητες» που τους προσφέρουν αυτή τη μικρή προσωρινή ανακούφιση από το άγχος της καθημερινής αμφιβολίας μπορεί να τους οδηγήσουν τελικά σε βαθιά κρίση και κατάρρευση όλου του οικοδομήματος και της εικόνας που έχουν φτιάξει για τον κόσμο και κυρίως για το μέλλον τόσο το δικό τους όσο και της οικογένειάς τους. Η σώφρων στάση απέναντι στη ζωή προϋποθέτει ετοιμότητα και προσαρμογή. Ετοιμότητα, για την αποδοχή της πιθανότητας ότι οι μέχρι σήμερα βεβαιότητες μπορεί να διαψευστούν, και προσαρμογή στις κάθε φορά νέες συνθήκες. Η ικανότητα αυτή επιτρέπει στον άνθρωπο μέσα στις διαρκείς προκλήσεις και αλλαγές να ερμηνεύει και να νοηματοδοτεί ξανά αλλά και να διαμορφώνει την επόμενη μέρα. «Τα πάντα ρεί και μηδέποτε κατά τ’ αυτό μένειν» λοιπόν, όπως μας άφησε παρακαταθήκη ο παππούς Ηράκλειτος!
Άρης Παπαμιχαήλ
Οικονομολόγος – Σύμβουλος Επιχειρήσεων
