Στήνει πραξικόπημα για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη της Τουρκίας από την καταρρέουσα λίρα και τον αυξανόμενο πληθωρισμό, ενώ προωθεί την κατάργηση της Συνθήκης του Μοντρέ με την κατασκευή της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης (Kanal Istanbul), για να πάρει τα «κλειδιά» της Μεσογείου. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μηχανορραφεί και ο κόσμος παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα. Γιατί αν η πρώτη ιστορία αφορά το εσωτερικό της Τουρκίας, η δεύτερη σχετικά με το καθεστώς στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων προκαλεί το διεθνές ενδιαφέρον, καθώς αγγίζει πλήθος σημαντικών εμπορικών και πολεμικών ζητημάτων.
Η Διώρυγα της Κωνταντινούπολης είναι το πιο φιλόδοξο από τα δημόσια έργα που δρομολογεί ο Τούρκος πρόεδρος στο πλαίσιο της δημιουργίας σύγχρονων υποδομών με νέα αεροδρόμια, γέφυρες, δρόμους και σήραγγες. Σύμφωνα με την κυβέρνηση της Άγκυρας, το κανάλι αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την αποσυμφόρηση των Στενών του Βοσπόρου, μία κρίσιμη θαλάσσια διαδρομή για το παγκόσμιο εμπόριο που ακολούθησαν πέρσι περισσότερα από 38.000 πλοία. Το Κanal Istanbul, όμως, δεν θα έχει μόνο τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος, όπως λένε οι επικριτές του, αλλά θα χρησιμεύσει για τη μεταβολή της γεωστρατηγικής των Στενών, με την παράκαμψη του Βοσπόρου μέσω της διάνοιξης της διώρυγας στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, μεταξύ της Προποντίδας και της Μαύρης Θάλασσας. Με απλά λόγια, το Κanal Istanbul μπορεί να υπονομεύσει τη Συμφωνία του Μοντρέ, η οποία εγγυάται την ελεύθερη διέλευση των Στενών από πλοία του εμπορικού ναυτικού σε καιρούς ειρήνης και πολέμου.
Όπως, άλλωστε, είχε αναφέρει ο Ερντογάν το 2019, «στα Στενά, με τη Συνθήκη του Μοντρέ δεν έχουμε κανένα δικαίωμα και τα πλοία περνούν όπως θέλουν. Σκεφτείτε, χρησιμοποιούν τα Στενά και δεν κερδίζουμε τίποτα. Όμως, με το Kanal Istanbul» θα δημιουργηθούν δικαιώματα όπως συμβαίνει και στη Διώρυγα του Σουέζ». Ο Τούρκος πρόεδρος σκοπεύει, προφανώς, να επιβάλει τέλη διέλευσης στα πλοία που θα το χρησιμοποιούν, χωρίς κανείς να γνωρίζει τους τρόπους που θα επιστρατεύσει για να προτιμάται το νέο πέρασμα, έναντι της δωρεάν και ελεύθερης διέλευσης από τα Στενά. Οι αναλυτές, πάντως, επιμένουν ότι δεν είναι η οικονομική ανάπτυξη και ο έλεγχος του εμπορίου οι βασικοί λόγοι που καθοδηγούν την προσπάθεια αλλαγής του ισχύοντος status quo από τον Ερντογάν, αλλά η εκμετάλλευση της γεωπολιτικής αξίας του όλου ζητήματος σε ένα διαπραγματευτικό παιχνίδι με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, που θα εξασφαλίσει εκβιαστικά τη συνέχιση της παραμονής του στην εξουσία.
Τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ
Η Συνθήκη του Μοντρέ (ή Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών) υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1936, στην ομώνυμη ελβετική πόλη, και αφορά στο καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων. Βάσει της Συνθήκης, παραχωρείται ο πλήρης έλεγχος των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων στην Τουρκία, η οποία υποχρεούται να διατηρεί ανοιχτούς τους θαλάσσιους αυτούς διαύλους στη δωρεάν διέλευση μη τουρκικών, μη πολεμικών πλοίων, με κάποιες επιπλέον πρακτικές προϋποθέσεις. Όσον αφορά τα πολεμικά πλοία επιτρέπεται η διέλευση αυτών των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μίας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού, ενώ περιορίζεται σημαντικά το πέρασμα όσων δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας.
Τα συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης του Μοντρέ, εκτός από την Τουρκία, είναι η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σοβιετική Ένωση, η Αυστραλία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Αγγλία και η Γιουγκοσλαβία. Για την Ελλάδα η σύμβαση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί νομιμοποιεί το καθεστώς στρατικοποίησης της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Οι Τούρκοι αναφέρουν τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923 και την πρόβλεψη για υπαγωγή σε καθεστώς αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης, ανάμεσα σε άλλες περιοχές. Η πρόβλεψη αυτή, όμως, έχει καταργηθεί από το 1936, με τη Συνθήκη του Μοντρέ, στην οποία αναφέρεται ρητά ότι αντικαθιστά στο σύνολό της τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά.
Από την έντυπη έκδοση της «Βραδυνής της Κυριακής»
