«Παράθυρο ευκαιρίας» για πρόοδο στα ελληνοτουρκικά βλέπει λίγες ώρες πριν την έλευση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν στην Αθήνα, ο Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής και Βουλευτής της ΝΔ στην Α’ Αθηνών Άγγελος Συρίγος.
Προειδοποιεί πως η Άγκυρα εμμέσως θα επιχειρήσει να βάλει ακόμη και ζητήματα κυριαρχίας στο τραπέζι του διαλόγου, τάσσεται κατά μιας διμερούς διαπραγμάτευσης, αλλά υπέρ της παραπομπής στο Διεθνές Δικαστήριο, ενώ δεν αποκλείει το ενδεχόμενο μία κατάρρευση των διαπραγματεύσεων, να οδηγήσει σε νέο γύρο έντασης στο Αιγαίο.
Όσον αφορά στη κριτική των Κ. Καραμανλή και Α. Σαμαρά για τα εθνικά ζητήματα, ο Άγγελος Συρίγος σχολιάζει με νόημα πως «τις επόμενες ημέρες που θα γίνει η συνάντηση Γεραπετρίτη-Φιντάν, θα διαπιστωθεί εάν υπάρχει λόγος να συνεχιστούν οι ανησυχίες».
Ο Χακάν Φιντάν φτάνει σε λίγες μέρες στην Αθήνα αλλά ακόμη πολλοί δεν έχουν καταλάβει το τι θα συζητηθεί ανάμεσα στους δύο Υπουργούς Εξωτερικών. Βλέπετε όντως κάποιο «παράθυρο ευκαιρίας»; Θα υποχωρήσει κάπου η Τουρκία ώστε ο διάλογος να μην ναυαγήσει από την πρώτη ημέρα;
Ο Άγγελος Συρίγος
EUROKINISSI/ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (Φωτογραφία αρχείου)
Λίγο μετά τους σεισμούς στην Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2023 ξεκίνησε μια διαδικασία προσεγγίσεως των δύο χωρών. Το απτό παράδειγμα του διαφορετικού κλίματος είναι η διακοπή των παραβιάσεων του εθνικού εναερίου χώρου των 10 ν.μ. από τον Μάρτιο του 2023. Πρόκειται για μια κίνηση τακτικής που μπορεί εύκολα να αλλάξει. Δεν παύει όμως να συνιστά ρήξη σε σχέση με τη συμπεριφορά της Τουρκίας τα τελευταία 50 χρόνια. Δεδομένης της σημασίας του θέματος για την Τουρκία, κανένας δεν θα το πίστευε. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ναι, δείχνει να υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας. Ο ίδιος ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι θα διαπιστωθεί κατά τις συζητήσεις εάν συμφωνούμε για το νομικό πλαίσιο που θα μας επιτρέψει να προχωρήσουμε πιο ουσιαστικά. Δεν μπορώ να ξέρω αν η Τουρκία υποχωρήσει από τη θέση ότι υπάρχουν γύρω στις δέκα διαφορές στα ελληνοτουρκικά και όχι μόνον μία όπως λέμε εμείς. Το θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο. Αξίζει όμως να το προσπαθήσουμε. Εκτιμώ πάντως ότι σε αυτή τη χρονική στιγμή η Άγκυρα δεν θα ήθελε να διακοπεί απότομα το κλίμα που έχει δημιουργηθεί τους τελευταίους μήνες.
Ο θεσμός των διερευνητικών επαφών λειτουργεί; Ο κ.Γεραπετρίτης έχει αναφέρει πως έχουν γίνει 64 γύροι διερευνητικών επαφών και πως «κάθε φορά που τελείωνε ένας κύκλος, διαπιστώναμε, αν όχι ότι βρισκόμασταν σε χειρότερη θέση, ότι παραμέναμε στάσιμοι».
Οι διερευνητικές επαφές ξεκίνησαν το 2002 και κράτησαν 20 έτη. Κατά περιόδους οι συναντήσεις ήταν πυκνές, ακόμη και μία φορά το μήνα. Άλλοτε υπήρχαν στις συναντήσεις, ακόμη και ετών. Δεν είναι γνωστό το ακριβές περιεχόμενό τους. Εξ όσων είχε αναφέρει ο Βαγγέλης Βενιζέλος ως υπουργός των Εξωτερικών, συζητούσαμε μεταξύ άλλων και το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων. Αυτό είναι λάθος, διότι η επέκταση των χωρικών υδάτων συνιστά μονομερές δικαίωμα. Γι’ αυτόν τον λόγο το 2013 πάψαμε να συζητάμε τα χωρικά ύδατα. Δεν νομίζω ότι υπήρξε κάποια βελτίωση στις διμερείς σχέσεις λόγω των διερευνητικών συνομιλιών. Συχνά όμως λειτουργούσαν ως βαλβίδα εκτονώσεως των εντάσεων.
Ποιές είναι οι παγίδες που μπορεί να στήσει η Τουρκική πλευρά και τι θα πρέπει να προσέξει η Αθήνα;
Η Τουρκία δεν είναι μαθητούδι. Έχει σωστή προπαρασκευή και θέτει προκλητικούς στόχους. Χρειαζόμαστε καθαρό μάτι για να βλέπουμε τις (μας) ετοιμάζει. Από το 2019 η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών έχει αναδειχθεί σε βασικό της όπλο. Δεν νομίζω όμως ότι θα το θέσουν στις συζητήσεις, τουλάχιστον προσώρας. Σε αυτή τη φάση θα ξεκινήσουν πάλι με τα αμφίσημα που λένε εδώ και χρόνια: ελάτε να συζητήσουμε για την οριοθέτηση καθώς και άλλα «συναφή θέματα». Δεν προσδιορίζουν τι είναι αυτά τα «συναφή θέματα». Εκείνο που επιδιώκουν είναι μέσα από τη συζήτηση για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών να παρεμβάλουν την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου.
Πρέπει να προχωρήσουμε σε διμερή διαπραγμάτευση ή σε συνυποσχετικό με στόχο την προσφυγή στη Χάγη;
Προσωπικώς δεν πιστεύω ότι μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Επομένως η προσφυγή στη διεθνή δικαιοσύνη είναι μονόδρομος. Η διαπραγμάτευση για το συνυποσχετικό θεωρητικώς είναι πιο ασφαλής οδός. Περιορίζει κάπως τη θεματική και κατά συνέπεια και τη δυνατότητα των Τούρκων να θέσουν όλα τα θέματα. Στην πράξη όμως, η τουρκική πλευρά θα προσπαθήσει να διευρύνει τη θεματολογία είτε συζητάμε για συνυποσχετικό είτε για διμερή συμφωνία.
Κάποιοι λένε πως θα μπορούσαν να προχωρήσουν πρώτα οι συζητήσεις για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ και να ακολουθήσει αργότερα ο καθορισμός των χωρικών υδάτων. Μπορεί το μοντέλο της οριοθέτησης με Ιταλία και Αίγυπτο να εφαρμοστεί και στην περίπτωση της Τουρκίας;
Στις περιπτώσεις των οριοθετήσεων με Ιταλία και Αίγυπτο ελάχιστο ρόλο διαδραμάτιζε η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Οι αντικριστές ακτές των χωρών με τις οποίες προχωρήσαμε σε οριοθετήσεις βρίσκονται σε πολύ μεγάλη απόσταση από την Ελλάδα. Δεν θα επηρεάζονταν με αύξηση από τα 6 στα 12 ν. μίλια. Η περίπτωση του Αιγαίου είναι εντελώς διαφορετική. Οι αποστάσεις είναι πάρα πολύ μικρές και η παραμικρή αύξηση των χωρικών υδάτων έχει τη σημασία της. Φανταστείτε ότι το μοναδικό πέρασμα ανοιχτής θάλασσας μεταξύ βορείου και νοτίου Αιγαίου, που βρίσκεται ανάμεσα στις Κυκλάδες και στα Δωδεκάνησα κλείνει, εάν αυξήσουμε τα χωρικά μας ύδατα κατά 1 μόλις ν. μίλι. Η Τουρκία γνωρίζει ότι η αύξηση των χωρικών υδάτων είναι το ισχυρό μας όπλο στο Αιγαίο και προσπαθεί να το εξουδετερώσει από την αρχή.
Τι θα γίνει αν οι δύο πλευρές δεν καταφέρουν να σημειώσουν πρόοδο και ο διάλογος καταρρεύσει; Υπάρχει περίπτωση να δούμε τότε επιστροφή των τουρκικών προκλήσεων και παραβιάσεων σε αέρα και θάλασσα;
Αυτό είναι ένα καθ’ όλα υπαρκτό ενδεχόμενο. Από την ενημέρωση που μας έκανε ο κ. Γεραπετρίτης προσφάτως, κατέστη σαφές ότι το ίδιο πράγμα ανησυχεί και το υπουργείο Εξωτερικών. Από την άλλη εκτιμώ ότι σε αυτή τη φάση η Τουρκία δεν επιθυμεί να επιστρέψει άμεσα σε παραβιάσεις και παραβάσεις. Στοχεύει να αποκτήσει πολεμικά αεροσκάφη τελευταίας γενεάς. Γνωρίζει ότι προβλήματα και εντάσεις στον εναέριο χώρο του Αιγαίου λειτουργούν αρνητικά σε Αμερική και σε Ευρώπη, όπως διαπιστώσαμε από το αίτημά της να πάει Eurofighter. Κάποια στιγμή πάντως θα έχουμε σίγουρα επιστροφή στην προτέρα κατάσταση, εάν δεν βρεθεί λύση.
Ποιός θα πρέπει να είναι ο στρατηγικός στόχος της Ελλάδας σε αυτή τη συζήτηση με την Τουρκία και θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αξιοποιήσει την αιολική ενέργεια ή τους υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο η Ελλάδα;
Εθνική πολιτική και όχι στρατηγική είναι να καταστεί η Ελλάδα αυτόνομη περιφερειακή δύναμη σε στενή συνεργασία με την Κύπρο. Αυτό, μεταξύ άλλων, σημαίνει να γίνει οικονομικά ισχυρή μέσω της πλήρους εκμεταλλεύσεως των ενεργειακών πόρων στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο. Στο Αιγαίο έχει μεγαλύτερη σημασία η ΑΟΖ εν συγκρίσει προς την υφαλοκρηπίδα λόγω των αιολικών πάρκων. Στην ανατολική Μεσόγειο εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη σημασία η υφαλοκρηπίδα. Αυτό οφείλεται στους υδρογονάνθρακες αλλά και στη δυνατότητα μελλοντικής εκμεταλλεύσεως των μεταλλευμάτων που βρίσκονται στο βυθό και στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας
Στις αρχές του 2025 θα παρουσιάσει η χώρα τα θαλάσσια πάρκα. Αναμένετε νέα αντίδραση της Τουρκίας;
Πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι η Τουρκία ενοχλείται ακόμα και από το γεγονός ότι υπάρχουμε και αναπνέουμε. Σίγουρα θα αντιδράσει διότι στα θαλάσσια πάρκα περιλαμβάνονται και μικρά νησιά την ελληνική κυριότητα των οποίων αμφισβητεί η Τουρκία. Το ερώτημα είναι εάν θα περιοριστεί σε κάποιες διπλωματικές διαμαρτυρίες ή θα προβεί σε πιο επιθετικές ενέργειες. Η εκτίμησή μου είναι ότι για τα θαλάσσια πάρκα θα περιορισθεί στη διπλωματία.
Συμφωνείτε με κάποιες από τις ανησυχίες που εκφράζουν οι δύο πρώην Πρωθυπουργοί και Πρόεδροι της Νέας Δημοκρατίας στα εθνικά ζητήματα;
Οι ανησυχίες και μάλιστα από δύο ανθρώπους που έχουν περάσει από τη θέση του πρωθυπουργού είναι ευπρόσδεκτες. Τις επόμενες ημέρες που θα γίνει η συνάντηση Γεραπετρίτη-Φιντάν, θα διαπιστωθεί εάν υπάρχει λόγος να συνεχιστούν οι ανησυχίες.
Αρκετές δυνάμεις της αντιπολίτευσης κάνουν λόγο για υποχωρητικότητα της Ελλάδας και για μυστική διπλωματία, τι απαντάτε;
Αυτή είναι μια κατηγορία που εκτοξεύεται κατά κανόνα από την εκάστοτε αντιπολίτευση παραμονές συναντήσεων των ηγεσιών Ελλάδας και Τουρκίας. Δεν υπάρχει όμως κάτι απτό που να επιβεβαιώνει αυτήν την υποχωρητικότητα. Αντιθέτως βλέπουμε ούτε η Ελλάδα τα τελευταία 5 χρόνια ξεκίνησε μια πολύ σοβαρή προσπάθεια για ισχυρούς εξοπλισμούς. Δεν αγοράζεις όπλα όταν ετοιμάζεσαι να υποχωρήσεις. Επειδή δε πολλοί μπορεί να σκεφτούν το περιστατικό της Κάσου, θα πρέπει να επισημάνω τα ακόλουθα. Η περιοχή που γινόταν η έρευνα ήταν σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Έβγαινε έξω από αυτά κατά 200-300 μέτρα. Η έρευνα ολοκληρώθηκε. Εκείνο που προκάλεσε έκπληξη και πρέπει να μας προβληματίσει για το μέλλον, είναι ότι οι Τούρκοι επέλεξαν να στείλουν 5 πολεμικά για μία έρευνα που κινήθηκε οριακά εκτός χωρικών υδάτων. Στους επόμενους μήνες θα ξεκινήσουν οι εργασίες για την τοποθέτηση του καλωδίου ανάμεσα στην Κρήτη και στην Κύπρο. Εκεί θα φανεί πώς έχει η κατάσταση.
Ο ελληνοτουρκικός διάλογος συμπίπτει με την Προεδρική εκλογή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Προεδρική κούρσα πως επηρεάζει τα ελληνοτουρκικά και η εκλογή ποιού Αμερικανού Προέδρου θα ωφελήσει περισσότερο τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα;
Η προεδρική εκλογή στην Αμερική περισσότερο επηρεάζει τους δύο πολέμους στη γειτονιά μας παρά εμάς. Ασχέτως του προσώπου που θα εκλεγεί, η Ελλάδα είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με τους Αμερικανούς οι οποίες θα συνεχιστούν. Μην ξεχνάμε ότι όχι μόνον προς τις ΗΠΑ αλλά και ρπος την Ευρώπη πρέπει με κάθε τρόπο να τονίζουμε πως Ελλάδα και Κύπρος είναι τα ακραία όρια σταθερότητας και ασφάλειας της ζώνης της ειρήνης απέναντι στη ζώνη του πολέμου στην οποία είναι βυθισμένα όλα τα κράτη ανατολικώς ημών.
