Μπορεί να είναι κανείς ανθεκτικός σε μια πρόκληση αλλά όχι σε μια άλλη.
Γράφει η Χριστίνα Γολεμάτη
Η ψυχική ανθεκτικότητα εσεις η ικανότητα να αναρρώνεις και να επανέρχεσαι μετά από αντιξοότητες και τραυματικά γεγονότα. Είναι η ικανότητα να πλοηγείσαι στις δυσκολίες με τρόπο που να προστατεύει την ψυχική υγεία, την ευεξία, την ικανοποίηση από τη ζωή. Δεν θεωρείται απλώς χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, που είτε το έχεις είτε δεν το έχεις. Είναι μια εύπλαστη, δυναμική διαδικασία προσαρμογής και ο καθένας μπορεί να χτίσει ανθεκτικότητα. Διδάσκεται, καλλιεργείται και δεν είναι συνεχής σε όλες τις φάσεις της ζωής. Μπορεί να είναι κανείς ανθεκτικός σε μια πρόκληση αλλά όχι σε μια άλλη.
Γιατί κάποιοι άνθρωποι έχουν ανθεκτικότητα και κάποιοι όχι;
Οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι για να επιβιώνουμε. Τις περισσότερες φορές οι περισσότεροι από εμάς θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε δυσκολίες της ζωής ακόμα και τραυματικές εμπειρίες. Εξελικτικά έχουμε αυτή την ικανότητα. Και δεν οφείλεται μόνο σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας. Οφείλεται και σε άλλα πλεονεκτήματα που έχουμε και μπορούμε να ενεργοποιήσουμε. Κοινωνική στήριξη, αίσθηση συνεκτικότητας, υγιεινός τρόπος ζωής, αισιοδοξία, κίνητρα, αυτοπεποίθηση. Η ανθεκτικότητα δεν είναι απλώς να «ξεπερνάς» κάτι ή να «αντέχεις». Μπορεί μέσα από δυσκολίες να γίνει κανείς πιο χαρούμενος και πιο ικανός. Αυτά τα εκπληκτικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων προσπαθούμε να εντοπίσουμε και να μελετήσουμε για να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε όλοι. Γίνεται. Χρειάζεται γνώση και εξάσκηση.
Πόλεμοι, μετανάστευση, πανδημία, φτώχια, ανισότητες, διακρίσεις, εγκληματικότητα, παραπληροφόρηση
Η ζωή δεν είναι τέλεια. Έχει δυσκολίες, για άλλους περισσότερες και σοβαρότερες και για άλλους λιγότερο σοβαρές. Τα γεγονότα της σύγχρονης εποχής δεν διαφέρουν από γεγονότα άλλων εποχών, αλλά τώρα τα μαθαίνουμε όλα. Scrollάρουμε στο κινητό και διαβάζουμε οτιδήποτε συμβαίνει στην άλλη άκρη της γης. Την ίδια στιγμή, κάθε στιγμή. Αυτό μας φέρνει πιο κοντά, μας ευαισθητοποιεί αλλά και μας στρεσάρει περισσότερο.
Η πανδημία έφερε αύξηση των ψυχικών διαταραχών, μια πανδημία ψυχικών διαταραχών. Οι πόλεμοι, η μετανάστευση έχουν δημιουργήσει τραύματα σε ανθρώπους που έρχονται αντιμέτωποι με απώλειες. Η φτώχεια επηρεάζει τη σωματική και την ψυχική υγεία, την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στις δομές υγείας. Οι ανισότητες, οι διακρίσεις, η εγκληματικότητα είναι για κάποιους καθημερινά βιώματα, μπορούν να προκαλέσουν εξίσου τραύμα, κατάθλιψη, άγχος, να επηρεάσουν την ποιότητα ζωής. Η παραπληροφόρηση (αλλά και η υπερπληροφόρηση) μπορεί να γίνει πολύ στρεσογόνα, μια φανταστική απειλή που μπορεί να δημιουργεί τα ίδια ψυχικά φαινόμενα όπως και μια πραγματική απειλή. Σε όλα αυτά, όμως, οι άνθρωποι δεν αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο. Μέρος μόνο των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ή τραύμα θα παρουσιάσουν ψυχικά φαινόμενα, κυρίως σχετιζόμενα με στρες. Και κάποιοι θα αντιδράσουν με ανθεκτικότητα.
Άρα πως θα χτίσω ανθεκτικότητα;
Η ανθεκτικότητα είναι μια δυναμική διαδικασία προσαρμογής. Είναι κατά κάποιο τρόπο ενεργητική. Τι πόρους χρειάζεται για να την αναπτύξω;
Αισιοδοξία: Μπορεί να είναι χαρακτηριστικό προσωπικότητας, αλλά μπορώ να καλλιεργήσω αισιόδοξη οπτική. Η θετική ματιά στη ζωή δεν είναι εύκολο πράγμα. Ειδικά όταν αντιμετωπίζω αντιξοότητες. Το να δω το θετικό μέσα από κάτι αρνητικό, να επαναξιολογήσω θετικά μια δυσκολία και να μπορώ να φανταστώ αυτό που θέλω να είμαι στη ζωή μου, είναι δεξιότητες που μπορώ να εξασκήσω.
Σχέσεις: Το κοινωνικό δίκτυο παίζει ζωτικό ρόλο στην ανθεκτικότητα. Ο τρόπος που εμπλεκόμαστε και σχετιζόμαστε μπορεί να μας βοηθήσει να έχουμε υποστήριξη όταν τη χρειαστούμε. Χρειαζόμαστε στη ζωή μας ανθρώπους-πρότυπα (role-models). Χρειαζόμαστε στενές σχέσεις.
Τρόπος ζωής: ‘Ο,τι βοηθάει τον άνθρωπο στη σωματική και ψυχική υγεία βοηθάει και στο «χτίσιμο» της ανθεκτικότητας. Ο ύπνος, η διατροφή, η άσκηση, οι ευχάριστες δραστηριότητες, ο διαλογισμός βοηθούν με τον ίδιο τρόπο που μας βοηθούν σε οποιαδήποτε άλλη κατάσταση στη ζωή μας. Ακούγεται παράξενο; Ένας οργανισμός που λειτουργεί σε φυσιολογικούς ρυθμούς αντέχει και ψυχικά!
Νόημα στη ζωή: Το να βοηθάω άλλους δίνει νόημα και αίσθημα σκοπού, με όποιο τρόπο θέλω να προσφέρω. Βοηθώντας φίλους, γνωστούς, ή κάνοντας εθελοντισμό, ή εμπλεκόμενος σε κοινωνικές δράσεις. Το να είμαι δραστήριος και να παίρνω πρωτοβουλίες και αυτό με κάνει ανθεκτικό. Το να κινούμαι προς τους στόχους μου, επίσης.
Αποτυχία: Και όμως, ναι! Η αποτυχία «χτίζει» ανθεκτικότητα. Με ποιον τρόπο; Η αποτυχία θα συμβεί σε όλους, είναι ανθρώπινη. ‘Όσο ικανός και να είναι κάποιος θα έρθει κάποια στιγμή αντιμέτωπος με την αποτυχία. Μας δίνει την ευκαιρία να ψάξουμε για καλύτερες εναλλακτικές και να μάθουμε ότι όλοι κάνουμε λάθη.
Η Χριστίνα Γολεμάτη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, PhD, Τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, Επιστημονική Συνεργάτιδα Τμήμα Γνωσιακών Ψυχοθεραπειών Αιγινήτειο Νοσοκομείο
