«Δεν θα διστάσουμε να καταστήσουμε υπόλογους τους εγκληματίες, τους δολοφόνους, τους αξιωματικούς της ασφάλειας και του στρατού που εμπλέκονται στα βασανιστήρια του συριακού λαού», έγραψε ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι στο Telegram την Τρίτη.
Μάλιστα πρόσθεσε ότι οι νέες αρχές της Συρίας θα επιδιώξουν την επιστροφή των αξιωματούχων του καθεστώτος Άσαντ που έχουν διαφύγει στο εξωτερικό. 
Ωστόσο, νομικοί εμπειρογνώμονες που συγκέντρωναν αποδεικτικά στοιχεία για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Συρία προειδοποίησαν ότι η χώρα απέχει πολύ από το να έχει ένα νομικό σύστημα ικανό να διεξάγει δίκες εγκλημάτων πολέμου.
Το καθεστώς Άσαντ είχε περισσότερους από 135.000 κρατούμενους – συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 4.000 παιδιών – μέχρι τη στιγμή της πτώσης του. Υπήρχαν όμως και άλλοι δράστες, συμπεριλαμβανομένης της ομάδας Hayat Tahrir al-Sham (HTS) του αλ-Τζολάνι, η οποία θεωρείται υπεύθυνη για την κράτηση ή τη βίαιη εξαφάνιση 2.514 Σύριων, συμπεριλαμβανομένων 46 παιδιών, αναφέρει ο Guardian.
«Μέσα στην ευφορία και τη συγκίνηση της στιγμής, δεν πρέπει να ξεχάσουμε (αυτά τα προβλήματα)», είπε ο Άλαν Χάτζι, ο οποίος εργάζεται σε υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου στη Χάγη για το Κέντρο Δικαιοσύνης και Λογοδοσίας της Συρίας (SJAC), υπό την ηγεσία της οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Στον συριακό ποινικό κώδικα, δεν υπάρχει πρόβλεψη ούτε τιμωρία για έγκλημα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή γενοκτονία».
Γεμάτος εμπόδια ο δρόμος προς την δικαιοσύνη
Ο δρόμος προς τη δικαιοσύνη που άνοιξε από την κατάρρευση του καθεστώτος, είναι πιθανό να είναι μακρύς και γεμάτος εμπόδια.
Η οικογένεια Άσαντ έχει καταφύγει στη Ρωσία, ωστόσο οι αξιωματικοί των μυστικών υπηρεσιών που ήταν οι μοχλοί και τα γρανάζια της συριακής μηχανής βασανιστηρίων και δολοφονιών βρίσκονται ακόμα στη χώρα. Πολλοί, αναμένεται να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν δίκτυα λαθρεμπορίας ανθρώπων για να φτάσουν στην Ευρώπη και γίνονται προσπάθειες για τον εντοπισμό τους καθώς προσπαθούν να διαφύγουν.
Άνδρας δείχνει θηλιές, που βρέθηκαν στη διαβόητη στρατιωτική φυλακή Saydnaya γνωστή ως «ανθρώπινο σφαγείο, στη Δαμσκό
AP Photo/Hussein Malla
Τεράστιος όγκος αποδεικτικών στοιχείων
Ταυτόχρονα, η απότομη κατάρρευση των υποδομών του κρατικού τρόμου αποκάλυψε έναν τεράστιο όγκο αποδεικτικών στοιχείων με τη μορφή μαρτυριών ή εγγράφων.
«Είναι μια κατάσταση όπως η Γερμανία το 1945 ή το Ιράκ το 2003 με την διαθεσιμότητα όλων των κρατικών αρχείων», δήλωσε ο Ουίλιαμ Γουάιλι , ιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής της Επιτροπής Διεθνούς Δικαιοσύνης και Λογοδοσίας (CIJA), μιας ΜΚΟ που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από δυτικές κυβερνήσεις που συλλέγουν αποδεικτικά στοιχεία για εγκλήματα πολέμου στη Συρία για περισσότερο από μια δεκαετία.
Η CIJA, η οποία έχει ερευνήσει τις φρικαλεότητες του καθεστώτος Άσαντ και του Ισλαμικού Κράτους, έχει συγκεντρώσει μέχρι στιγμής 1,3 εκατομμύρια σελίδες τεκμηριωμένων στοιχείων, αλλά ο Γουάιλι αναμένει ότι θα είναι πλέον διαθέσιμα πολύ περισσότερα.
Η οργάνωση έχει 30 ερευνητές που εργάζονται στη Συρία και ελπίζει να ενισχύσει αυτόν τον αριθμό κατά τουλάχιστον 10. Εν τω μεταξύ, αποστέλλει εξοπλισμό όπως σαρωτές για την ψηφιοποίηση τεκμηρίων.
Η Πολιτική Άμυνα της Συρίας, γνωστή ως Λευκά Κράνη, πρόσφερε ανταμοιβή 3.000 δολαρίων για πληροφορίες που θα οδηγούσαν στην ανακάλυψη πιθανών μυστικών φυλακών ή κελιών κράτησης για ανθρώπους που το καθεστώς θεωρούσε εχθρούς.
Σε ποιο δικαστήριο θα λογοδοτήσουν
Ο Φαρούκ Χαμπίμπ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ομίλου, είπε ότι ο απώτερος στόχος θα ήταν να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι για τη βαρβαρότητα του καθεστώτος από τα συριακά δικαστήρια, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι εφικτό για κάποιο χρονικό διάστημα.
«Το καθεστώς μόλις έπεσε στη Συρία», είπε ο Χαμπίμπ. «Σίγουρα θα δούμε δικαιοσύνη, αλλά [η χώρα] δεν είναι έτοιμη για αυτήν. Όλο το σύστημα χτίστηκε από το κόμμα Μπάαθ και υπάρχει εδώ και 50 χρόνια. Είναι διεφθαρμένο και δεν πληροί τα καλύτερα πρότυπα σεβασμού του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Ελλείψει ενός λειτουργικού συστήματος δικαιοσύνης στη Συρία, υπάρχει μια σειρά επιλογών στη διεθνή σκηνή.
Το διεθνές ποινικό δικαστήριο της Χάγης δεν έχει άμεση δικαιοδοσία επειδή η Συρία δεν έχει προσχωρήσει σε αυτό ή δεν έχει αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του. Εξάλλου, μια προσπάθεια να αναγνωριστεί η δικαιοδοσία του μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ εμποδίστηκε το 2014 από τη Ρωσία και την Κίνα.
Ωστόσο, αρκετές ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστήριξαν ότι υπάρχει προηγούμενο για την εμπλοκή του ΔΠΔ στη Συρία, που δημιουργήθηκε το 2018 όταν οι δικαστές του δικαστηρίου έκριναν ότι είχε δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν από την κυβέρνηση της Μιανμάρ (μη μέλος του δικαστηρίου) επειδή μέρος της εγκληματικής συμπεριφοράς μετακυλίστηκε στο γειτονικό Μπαγκλαντές (μέλος του δικαστηρίου).
Ο Νικ Λέντι, πρώην δικηγόρος του ΔΠΔ, είπε ότι υπάρχουν «σημαντικοί παραλληλισμοί» μεταξύ των βίαιων απελάσεων στη Μιανμάρ και της κατάστασης στη Συρία που είχε ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό περίπου 650.000 ανθρώπων στην Ιορδανία, τη μόνη γειτονική χώρα που αποδέχεται τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ.
Ο Λέντι, τώρα επικεφαλής της αγωγής για Νομική Δράση παγκοσμίως, είπε ότι τα κράτη μέλη του ΔΠΔ θα πρέπει να «αδράξουν την ευκαιρία» που προσφέρει η πτώση του Άσαντ για να ζητήσουν έρευνα για καλά τεκμηριωμένα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Συρία.
«Η ξαφνική κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ θα πρέπει να αλλάξει την εξίσωση όσον αφορά το ΔΠΔ», είπε ο Ρόντνεϊ Ντίξον, Βρετανός δικηγόρος που εκπροσωπούσε Σύρους πρόσφυγες στην Ιορδανία και ζήτησε εκ μέρους τους από το ΔΠΔ να ξεκινήσει έρευνα εναντίον το καθεστώς Άσαντ. «Η ίδια η Συρία και άλλα κράτη μπορούν και πρέπει να παραπέμψουν την κατάσταση στο ΔΠΔ σύμφωνα με το καταστατικό του για έρευνα και δίωξη, δεδομένης της σοβαρότητας των εγκλημάτων».
Μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει καμία δημόσια ενέργεια, αλλά διπλωμάτες από πολλά ευρωπαϊκά κράτη μέλη, φαίνεται ότι συζητούν για παραπομπή στον εισαγγελέα του ΔΠΔ.
Κορίτσι 12 ετών, φωνάζει συνθήματα κατά του καθεστώτος Μπασάρ αλ Άσαντ
AP Photo/Valentina Petrova
Το ενδεχόμενο ενός υβριδικού δικαστηρίου
Μια άλλη επιλογή είναι η ίδρυση ενός υβριδικού δικαστηρίου, σύμφωνα με το πρότυπο του ειδικού δικαστηρίου του ΟΗΕ για τη Σιέρα Λεόνε, η οποία συνεργάστηκε με τον ΟΗΕ για να δημιουργήσει ένα δικαστήριο στελεχωμένο από δικαστές που προέρχονται κυρίως από την περιοχή.
Ο Ντέιβιντ Κρέιν, ο εισαγγελέας του δικαστηρίου της Σιέρα Λεόνε, υποστήριξε στον ιστότοπο Jurist ότι ένα παρόμοιο δικαστήριο για τη Συρία «θα χρησιμεύσει όχι μόνο ως εργαλείο για τη δικαιοσύνη αλλά και ως απόδειξη της δέσμευσης του αραβικού κόσμου να προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».
Ωστόσο, μια έρευνα ICC ή ένα υβριδικό δικαστήριο θα χρειαζόταν πολύ χρόνο για να ξεκινήσει και να λειτουργεί. Πάντως, η απαίτηση για νομική δράση μπορεί να έρθει πολύ νωρίτερα, καθώς οι βασανιστές και οι εκτελεστές του Άσαντ προσπαθούν να φύγουν από τη Συρία.
«Η εκτίμησή μας είναι ότι θα επιδιώξουν να αξιοποιήσουν τα υπάρχοντα δίκτυα λαθρεμπορίας ανθρώπων στην Ευρώπη, όπου, στο χειρότερο σενάριο όπου θα συλληφθούν, δεν πρόκειται να εκτελεστούν», είπε ο Γουάιλι.
Η CIJA έχει ήδη βοηθήσει στην υποστήριξη ποινικών διώξεων πιστών του Άσαντ στην Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία, σύμφωνα με τους νόμους οικουμενικής δικαιοδοσίας που ισχύουν για μαζικές θηριωδίες και άλλα διεθνή εγκλήματα.
Η οργάνωση έχει μια ομάδα παρακολούθησης για την καταδίωξη υπόπτων, την οποία ο Γουάιλι ελπίζει ότι θα «ενισχυθεί στον βαθμό που απαιτείται με τους εταίρους επιβολής του νόμου στη Δύση και στη συνέχεια, όταν καταστεί δυνατό, με τις συριακές εθνικές αρχές».
Το SJAC παίρνει συνεντεύξεις από πρόσφυγες με στόχο να υποστηρίξει τις διώξεις εγκλημάτων πολέμου. Είναι πιθανό αυτές οι ίδιες κοινότητες της διασποράς να κηρύξουν συναγερμό εάν εμφανιστούν ύποπτοι στην Ευρώπη.
«Υπάρχει μια ευκαιρία οι πόρτες αυτών των φρουρίων της φρίκης και του θανάτου να ανοίξουν τώρα», είπε ο Χάτζι. «Τα στοιχεία είναι εκεί έξω. Τα θύματα και οι μάρτυρες είναι εκεί έξω, αλλά μην ξεχνάτε, οι δράστες είναι επίσης εκεί έξω».
